ବୄହସ୍ପତିର ଚନ୍ଦ୍ର

                                                                             

        ଏବେ ରାତ୍ରି ଆକାଶରେ ଏକ ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ ତାରା ଦୄଶ୍ୟ ହେଉଛି I  ଏହି ତାରାକୁ ସନ୍ଧ୍ୟା ହେଉ ହେଉ ମଧ୍ୟ-ଆକାଶରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳୁଛି ଏବଂ ଏହା ପ୍ରାୟ ଛଅ ଘଣ୍ଟାକାଳ ଆକାଶରେ ରହି  ମଧ୍ୟରାତ୍ରି ବେଳକୁ  ଅସ୍ତ ଯାଉଛି I ଏହା କିନ୍ତୁ ଏକ ତାରା ନୁହେଁ; ଆମ ସୌରଜଗତର ବୄହତ୍ତମ ଗ୍ରହ ବୄହସ୍ପତି I ଦୂରବୀକ୍ଷଣ ଯନ୍ତ୍ରରେ ଚାହିଁଲେ ଏହା ଚାରୋଟି ବଡ ବଡ ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ସ୍ପଷ୍ଟ ଦେଖି ହେଉଛି I ଏହି ଚନ୍ଦ୍ରମାନଙ୍କୁ 1610 ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ଇଟାଲୀୟ ଜ୍ୟୋତିର୍ବିଜ୍ଞାନୀ ଗାଲିଲିଓ ଆବିଷ୍କାର କରିଥିଲେ I ଏହି ଚନ୍ଦ୍ରସବୁ ହେଲେ: ଆୟୋ, ୟୁରୋପା, କ୍ୟାଲିଷ୍ଟୋ ଓ ଗ୍ୟାନିମିଡ୍ I ଏହି ଚନ୍ଦ୍ରମାନଙ୍କୁ ମୂଳ ଗ୍ରହର ବିଶୁବରେଖା ଉପରେ ଧାଡି ହୋଇ ରହିଥିବାର ଦେଖି ହେଉଛି. I କିଛି ସମୟ ଛାଡି ଲକ୍ଷ୍ୟ କଲେ, ଏହି ଚନ୍ଦ୍ରମାନେ ବୄହସ୍ପତି ଗ୍ରହ ଚାରିପଟେ ଘୂରୁଥିବାର ମଧ୍ୟ  ଦେଖିହେବ ଯାହା ସେମାନଙ୍କ ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ ଅବସ୍ଥାନରୁ ଜଣା ପଡିବ I ଚନ୍ଦ୍ରଗୁଡିକ ମଧ୍ୟରୁ କେତେବେଳେ ମୂଳଗ୍ରହର ଉଭୟ ପଟେ ଦୁଇଟି ଓ ଅନ୍ୟ ପଟେ ତିନୋଟି ରହି ଥିବାର ଦେଖି ହେବ ତ ଆଉ  କେତେବେଳେ ସମୁଦାୟ ଚରୋଟି ଚନ୍ଦ୍ର ପରିବର୍ତ୍ତେ ତିନୋଟି, ଦୁଇଟି କିମ୍ବା କେବଳ ଗୋଟିଏକୁ ଦେଖିବା ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ I ଚନ୍ଦ୍ରସବୁ ଗ୍ରହ ଚାରିପଟେ ଘୂରିଘୂରି ଗ୍ରହ ପଛପଟକୁ ଚାଲିଗଲେ ସେମାନଙ୍କୁ ଆଉ ଦେଖିବା ସମ୍ଭବ ହୁଏ ନାହିଁ I ଭୟେଜର-1 ଓ ଭୟେଜର-2 ମହାକଶ ଯାନଦ୍ୱୟ ଏହି ଗ୍ରହଟିର ପାଖ ଦେଇ ଗତିକରି ଏହାର ଚନ୍ଦ୍ରମାନଙ୍କ ସମ୍ପର୍କରେ ଅନେକ ଚାଞ୍ଚଲ୍ୟକର ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି I

ଜୀବନର ସଙ୍କେତ: ୟୁରୋପା

    ୟୁରୋପା ଆକାରରେ ଆମ ପୄଥିବୀର ଚନ୍ଦ୍ରଠାରୁ ସାମାନ୍ୟ ଛୋଟ I ଏହାର କଠିନ ବରଫାବୄତ୍ତ ଚଟାଣ ତଳେ ତରଳ ଜଳରାଶିର ସମୁଦ୍ର ବିଦ୍ୟମାନ ଜେଉଁଠି ଆଗାମୀ ଦିନରେ କିଛି ଜୀବନସତ୍ତା ବିକଶିତ ହେବାର ସମ୍ଭାବନା ରହିଛି I ଭୟେଜର-2 ମହାକାଶଯାନର ଫଟୋସବୁରୁ ୟୁରୋପାର ପୄଷ୍ଠରେ କିଛି ଉଲକାପାତ ଜନିତ ଗହ୍ୱରର ସନ୍ଧାନ ମିଳିଛି I ଏହା ପୄଷ୍ଠରେ ମଧ୍ୟ ହଜାର ହଜାର କିଲୋମିଟର ବ୍ୟାପୀ ସୁଦୀର୍ଘ ସମାନ୍ତରାଳ ପ୍ରାଚୀରମଳା ବିସ୍ତୄତ ଯାହା ଏହାର ବରଫାବୄତ୍ତ ପୄଷ୍ଠ ଉପରେ କଳା ରେଖା ସଦୄଶ ପ୍ରତୀୟମାନ ହେଉଛି I

ବିଶାଳ ଗ୍ୟାନିମିଡ୍

     ବୄହସ୍ପତିର ଅନ୍ୟତମ ଚନ୍ଦ୍ର ଗ୍ୟାନିମିଡ୍ ଆମ ସୌରଜଗତର ମଧ୍ୟ ବୄହତ୍ତମ ଚନ୍ଦ୍ର I ଏହା ଆକାରରେ ବୁଧ ଗ୍ରହଠାରୁ ମଧ୍ୟ ବଡ ଏବଂ ଆମ ପୄଥିବୀର ଚନ୍ଦ୍ରଠାରୁ ଦେଢ ଗୁଣ ବଡ I ଭୟେଜର-2 ର ଫଟୋସମୂହରୁ ଏହା ପୄଷ୍ଠରେ ଥିବା ଅନେକ ରୂପରେଖ ଆମ ପୄଥିବୀ ସହିତ ସାମଞସ୍ୟ ଥିବାର ଜଣା ପଡୁଛି I ଏହା ପୄଷ୍ଠରେ ଅନେକ ସମାନ୍ତରାଳ ଫାଟ ଦେଖାଯାଏ ଯାହା ଆମ ପୄଥିବୀର ପ୍ରଶାନ୍ତ ମହାସାଗର କିମ୍ବା ଆଟଲଣ୍ଟିକ ମହାସାଗର ତଳ ସଦୄଶ ଦୄଶ୍ୟମାନ ହେଉଛି I ଏହା ପୄଷ୍ଠରେ ମଧ୍ୟ ଉଲକାପାତ ଜନିତ କିଛି ଗହ୍ୱର ପରିଲକ୍ଷିତ ହେଉଛି I

ଉତ୍ତପ୍ତ ଚନ୍ଦ୍ର ଆୟୋ

   ବୄହସ୍ପତିର ସବୁଠାରୁ ବୈଚିତ୍ର୍ୟମୟ ଚନ୍ଦ୍ର ହେଲା ଆୟୋ I ଏହାର ଅଭ୍ୟନ୍ତର ଅତ୍ୟନ୍ତ ଉତ୍ତପ୍ତ ଓ ପୄଷ୍ଠଦେଶ ଅତି ରୁକ୍ଷ ଓ ଅନେକ ଆଗ୍ନେୟଗିରିରେ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ I ଆମ ପୄଥିବୀର ଆଗ୍ନେୟଗିରିର ମୁଖ (ଗହ୍ୱର) ସବୁ ଶିଖରୀରେ ଅବସ୍ଥିତ ଥିଲାବେଳେ ଆୟୋ ଆଗ୍ନେୟଗିରିର ମୁଖ ସିଧାସଳଖ ଏହାର ପୄଷ୍ଠ ଉପରେ ବିଦ୍ୟମାନ I ମାତ୍ର ଏଥିରୁ ଲାଭା ପରିବର୍ତ୍ତେ ତରଳ ଗନ୍ଧକର ସ୍ରୋତ ଅନବରତ ନିର୍ଗତ ହୁଏ I ଆୟୋର ଏହି ଅସ୍ୱାଭାବିକ ତାପମାତ୍ରା ପାଇଁ ମୂଖ୍ୟତଃ ଦୁଇଟି କାରଣକୁ ଦାୟୀ କରାଯାଏ : ପ୍ରଥମତଃ, ଏହା ଗୋଟିଏ ପଟେ ବୄହସ୍ପତି ଓ ଅନ୍ୟ ପଟେ ଏହାର ଅନ୍ୟ ଚନ୍ଦ୍ରଗଣଙ୍କ ବିପରୀତମୂଖୀ ପ୍ରଚଣ୍ଡ ମହାକର୍ଷଣ ବଳର ସମ୍ମୁଖୀନ୍ନ ହେବାଦ୍ୱାରା  କ୍ରମାଗତ ସଙ୍କୋଚନ ଓ ପ୍ରସାରଣ ଜନିତ ଘର୍ଷଣ ବଳରେ ବିପୁଳ ତାପ ସୄଷ୍ଟି ହେଉଛି I ଦ୍ୱିତୀୟତଃ, ଆୟୋ ବୄହସ୍ପତିର ପ୍ରଚଣ୍ଡ ଚୁମ୍ବକୀୟ କ୍ଷେତ୍ର ମଧ୍ୟରେ ଗତି କରିବା ଯୋଗୁଁ ଉଚ୍ଚ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ସ୍ରୋତ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇ ତାପଶକ୍ତିରେ ରୂପାନ୍ତରିତ ହେଉଛି I

ପ୍ରାଚୀନ ଗହ୍ୱରର ସ୍ମୄତି: କ୍ୟାଲିଷ୍ଟୋ

      ବୄହସ୍ପତିର ଅନ୍ୟତମ ଚନ୍ଦ୍ର କ୍ୟାଲିଷ୍ଟୋ ଗ୍ୟାନିମିଡ୍ ଠାରୁ ସାମାନ୍ୟ ଛୋଟ I ଏହାର ବରଫାବୄତ୍ତ ଚଟାଣ ତଳେ ଅନେକ ପୂରାତନ ଓ ବିଶାଳାକାୟ ଗହ୍ୱର ସାଇତା ହୋଇ ରହିଛି  ଯାହା ସମ୍ଭବତଃ ସୌରଜଗତର ଆଦ୍ୟକାଳରେ ଉଲକାପାତ  ଜନିତ  ଆଘାତ ଯୋଗୁଁ ସୄଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲା I ଏହି ଗହ୍ୱରସବୁ ଆକାରରେ ଗୋଲାକାର ଜଣାପଡୁଛନ୍ତି I ମାତ୍ର ଏଠାରେ ଆମର ଚନ୍ଦ୍ର ପରି ଗହ୍ୱର ଚାରିପଟେ ପରିବେଷ୍ଟିତ ପ୍ରାଚୀର କିମ୍ବା ସୂଉଚ୍ଚ ଶିଖରୀ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ ନାହିଁ I

 

                                                                                                     ନିକୁଂଜ ବିହାରୀ ସାହୁ

                                                                                                      ଏଜୁକେଶନ୍ ଅଫିସର

                                                                                                     ଆଞ୍ଚଳିକ ବିଜ୍ଞାନ କେନ୍ଦ୍ର,

                                                                                                                ଭୋପାଲ

                                                                                                     ଫୋନ୍ : 8018708858

 

                   

To read the same article in Odiya published in The Dharitri dated 23.01.23, please click the following link: https://dharitriepaper.in/m/380858/63cdd56c7bb15