ନିଜେ ତିଆରି କର : ବାୟୁ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ର

 

                             ନିଜେ ତିଆରି କର : ବାୟୁ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ର

ନିକୁଞ୍ଜ  ବିହାରୀ ସାହୁ

 

        ତାପମାତ୍ରା ମାପିବା ନିମନ୍ତେ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ର ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ I  ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରରେ ଏକ ତାପ ସମ୍ବେଦୀ  ପଦାର୍ଥ (Themometric substance) ଥାଏ  ଯାହାର ତାପ ପ୍ରୟୋଗ ଦ୍ୱାରା କିଛି ଭୌତିକ ଧର୍ମର ପରିବର୍ତ୍ତନ  ଘଟେ I  ଏହି ଭୌତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ମାପି  ତାପମାତ୍ରାର ସୂଚନା ମିଳିପାରେ I ତାପ ସମ୍ବେଦୀ  ପଦାର୍ଥର ପ୍ରକାର  ଅନୁସାରେ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରକୁ ବିଭିନ୍ନ ଶ୍ରେଣୀରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଏ,  ଯଥା ତରଳ , ଗ୍ୟାସୀୟ , ଧାତୁଯୁଗ୍ମ (Bimetal) , ତାପଯୁଗଳ (Thermocouple), ବୌଦ୍ୟୁତିକ ପ୍ରତିରୋଧକୀୟ (Electrical Resistance) ଇତ୍ୟାଦି ଇତ୍ୟାଦି I କୌଣସି ତରଳ ତାପମାନ  ଯନ୍ତ୍ରରେ ତାପ ପ୍ରୟୋଗ  ଦ୍ୱାରା ତରଳର ଆୟତନରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟୁଥିଲାବେଳେ  ଗ୍ୟାସୀୟ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରରେ   କିନ୍ତୁ ଏକ ଗ୍ୟାସର ଆୟତନ କିମ୍ବା ଚାପ ବଦଳି ଥାଏ I  ତାପ ପ୍ରୟୋଗ ଫଳରେ  ଧାତୁଯୁଗ୍ମର ବିଚିତ୍ର ଧର୍ମ ହେତୁ ଏହା ବଙ୍କେଇ ଯାଇ ତାପମାତ୍ରାର ସୂଚନା ଦିଏ ଏବଂ ଏକ ତାପଯୁଗଳ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରରେ ତାପ ପ୍ରୟୋଗ ଦ୍ୱାରା  ତାପଯୁଗଳରେ ବିଦ୍ୟୁତ ବିଭବ ସୄଷ୍ଟି ହୁଏ I  ସେହିପରି,  ବୈଦ୍ୟୁତିକ ପ୍ରତିରୋଧକ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରରେ ତାପ ପ୍ରୟୋଗ ଫଳରେ ପଦାର୍ଥର  ବୈଦ୍ୟୁତିକ ପ୍ରତିରୋଧକର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟି ପ୍ରବାହିତ ବିଦ୍ୟୁତ ସ୍ରୋତ ଦ୍ୱାରା ତାପମାତ୍ରାର ସୂଚନା ମିଳେ I  ବୈଜ୍ଞାନିକ ଗାଲିଲିଓ ପ୍ରଥମେ ବାୟୁକୁ ଏକ  ତାପସମ୍ବେଦୀ ପଦାର୍ଥ ରୂପରେ ବ୍ୟବହାର କରି ଏକ ଗ୍ୟାସୀୟ ତାପମାନ  ଯନ୍ତ୍ର ନିର୍ମାଣ କରିଥିଲେ I   ଆମେ ଏଠାରେ ଏକ ବାୟୁ  ଚାଳିତ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରର ନିର୍ମାଣ  ସମ୍ପର୍କରେ ଆଲୋଚନା କରିବା I

 ଆବଶ୍ୟକୀୟ ଉପକରଣ

  ରବର ଠିପି ଥିବା ଏକ କାଚ ବୋତଲ (ବଡ ଇଂଜେକସନ୍ ଶିଶି  ହେଲେ ଚଳିବ), ସରୁ ଓ ଲମ୍ବା (ପ୍ରାୟ 1 ଫୁଟ ଲମ୍ବା) କାଚ ନଳୀ, ବିକର କିମ୍ବା କାଚ ଗ୍ଲାସ୍, ମହମବତୀ, ଦିଆସିଲି, ଲୁହାକଣ୍ଟା, ସେଲୋଟେପ୍, ଧଳା କାଗଜ, ପେନସିଲ୍ , ବରଫ, ସୂତା କପଡା

  ଆସ ତିଆରି କରିବା

 1.     ବୋତଲରୁ  ରବର ଠିପି କାଢି ଠିପି ମଧ୍ୟଭାଗରେ ଲୁହାକଣ୍ଟାରେ ଏକ ସରୁ ଛିଦ୍ର କର I

2.      ଏହି ଛିଦ୍ର ଦେଇ କାଚ ନଳୀକୁ ଠିପି ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରବେଶ କରାଅ  ଯେପରି ନଳୀ ଓ ଛିଦ୍ର ମଧ୍ୟରେ କୌଣସି ଫାଙ୍କ ନରହିବ I

3.     ବୋତଲର ଠିପି ଲଗେଇ ଦିଅ I କାଚନଳୀର  ଅଳ୍ପ କିଛି ଅଂଶ ବୋତଲ ମଧ୍ୟରେ ରହିବା ଆବଶ୍ୟକ ଏବଂ ଅବଶିଷ୍ଟ ଅଂଶ  ବୋତଲ ବାହାରେ ରହିବା ଉଚିତ I

4.      ବୋତଲକୁ ଏବେ ଓଲଟାଇ  ଏକ ଷ୍ଟାଣ୍ଡ କିମ୍ବା ଟେବୁଲରେ ଦୄଢ଼ ଭାବରେ ବାନ୍ଧି ଦିଅ I

5.     ଏବେ ଆସ, ନଳୀ ମଧ୍ୟରେ କିଛି ରଙ୍ଗୀନ  ଜଳ ପ୍ରବେଶ କରାଇବା I  ଏହି ରଙ୍ଗୀନ ଜଳ ହିଁ  ଆମ ତାପମାନ  ଯନ୍ତ୍ରରେ ସୂଚକ ତରଳ  ରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରି ତାପମତ୍ରାର ସୂଚନା କରିବ I ଏଥି ନିମନ୍ତେ,  କାଚଗ୍ଲାସ୍‍ ରେ କିଛି ଜଳ ନିଅ  ଓ ସେଥିରେ କିଛି କାଳି ମିଶାଇ ରଙ୍ଗୀନ କର I

6.      ମହମବତୀ ଜାଳି ବୋତଲକୁ ଟିକେ ଗରମ କର ଯେପରି  ସେଥିରୁ କିଛି ବାୟୁ ବାହାରି ଯିବ I

7.      ଜଳ ଥିବା ଗ୍ଲାସ୍ କୁ ନେଇ  ବୋତଲ ତଳେ ରଖ ଯେପରି ନଳୀର ମୁହଁ ରଙ୍ଗୀନ ଜଳ ମଧ୍ୟରେ ବୁଡି ରହିବ I ବୋତଲ ଥଣ୍ଡା ହେଲେ ତା’ ମଧ୍ୟରେ ଆଂଶିକ ଶୂନ୍ୟତା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇ  ତା’ ମଧ୍ୟକୁ କିଛି ରଙ୍ଗୀନ ଜଳ ପ୍ରବେଶ କରିବ I  ବାସ୍, ଆମର ବାୟୁ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରଟି ତିଆରି ହୋଇଗଲା I ଏବେ ଆସ, ପ୍ରକୄତ ଗଣନା ନିମନ୍ତେ ନଳୀକୁ ଅଂଶାଙ୍କନ କରିବା I

8.      ଖଣ୍ଡିଏ ଧଳା କାଗଜ ନେଇ ଏହାକୁ ସେଲୋଟେପ୍ ଦ୍ୱାରା  ନଳୀ ଉପରେ ଲଗାଇ ଦିଅ I

9.     ବୋତଲ ଚାରିପଟେ  କିଛି ବରଫ କପଡାରେ ଗୁଡାଇ ରଖ I  କାଚନଳୀ ମଧ୍ୟରେ ରଙ୍ଗୀନ  ଜଳସ୍ତମ୍ଭର ସ୍ଥାନ ବଦଳି ଯିବ I ଏହି ସ୍ଥାନରେ କାଗଜ ଉପରେ ପେନସିଲ୍ ଦାଗଟିଏ ଦେଇ ‘0’ ବୋଲି ଲେଖ I ଏହା ସେଲସିୟସ୍ ତାପକ୍ରମରେ  ଡିଗ୍ରୀ ଏକକରେ ଜଳର ହିମାଙ୍କ  (Freezing Point) ସୂଚନା କରିବ I

10.ବରଫ କାଢି ନେଇ  ଏବେ ବୋତଲକୁ ହାତରେ ମୁଠାଇ କିଛି ସମୟ ଧରି ରଖ  I ଶରୀରର ତାପମାତ୍ରା (ପ୍ରାୟ 37 ଡିଗ୍ରୀ ସେଲସିୟସ୍) ରେ ବାୟୁର ଆୟତନର ପ୍ରସାରଣ ଘଟିବାରୁ ନଳୀ ମଧ୍ୟରେ ରଙ୍ଗୀନ ଜଳ ସ୍ତମ୍ଭର ପତ୍ତନ ବଦଳି ଯିବ I ରଙ୍ଗୀନ ଜଳ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ କରୁଥିବା ସ୍ଥାନର କାଗଜ ଉପରେ ‘37’  ଲେଖ I

11.ପୁଣି, ‘0’ ଓ ‘37’ ତାପମାତ୍ରା ଦ୍ୱୟର ମଧ୍ୟବର୍ତ୍ତୀ ସ୍ଥାନକୁ 37 ସମାନ ଅଂଶରେ ବିଭକ୍ତ କରି କାଗଜ ଉପରେ  ପେନସିଲରେ ଦାଗ ଦିଅ I ପ୍ରତି କ୍ଷୁଦ୍ର ଭାଗ  ସେଲସିୟସ୍ ତାପକ୍ରମରେ 1 ଡିଗ୍ରୀ ତାପମାତ୍ରାର ସୂଚକ  ହେବ I ଏହି ପଦ୍ଧତିକୁ ଅନୁସରଣ କରି ନଳୀକୁ ସେଲସିୟସ୍  ଏକକରେ  37 ଡିଗ୍ରୀ ପରେ ମଧ୍ୟ 100 ଡିଗ୍ରୀ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅଂଶାଙ୍କନ କରିଯାଅ I

 ଆସ ପରୀକ୍ଷା କରିବା

    କୌଣସି ତାପ ଉତ୍ସର ତାପମାତ୍ରା ଜାଣିବା ପାଇଁ ତାପଉତ୍ସକୁ ଆମ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରର ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସିବା ପାଇଁ ଦିଅ I ତାପ ଉତ୍ସ ଓ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରର ତାପମାତ୍ରା ସମାନ ହେବା ଯାଏ  ଅପେକ୍ଷା କର I ନଳୀ ମଧ୍ୟରେ ରଙ୍ଗୀନ ଜଳର ସ୍ଥାନ ଅନୁସାରେ ଅଂଶାଙ୍କିତ କାଗଜରୁ  ପରୀକ୍ଷିତ ବସ୍ତୁର ତାପମାତ୍ରା ପଢ I

   ଆମେ ଦୈନନ୍ଦିନ ଜୀବନରେ ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସୁଥିବା କେତେକ ସାଧାରଣ ତାପମାତ୍ରାର ମୂଲ୍ୟ  ସେଲସିୟସ୍ ତାପକ୍ରମରେ ନିମ୍ନରେ ଦିଆଗଲା :

  ସୁସ୍ଥ ଶରୀରର ସାଧାରଣ ତାପମାତ୍ରା : 37⁰C

ପ୍ରବଳ ଜ୍ୱରରେ ଶରୀରର ତାପମାତ୍ରା : 40.5 ⁰C

ପ୍ରଚଣ୍ଡ ଖରାଦିନର ତାପମାତ୍ରା : 46⁰C

ଜଳର ସ୍ଫୁଟନାଙ୍କର ତାପମାତ୍ରା : 100⁰C

ଶୀତରୁତୁର ଏକ ଥଣ୍ଡାଦିନର ତାପମାତ୍ରା : 25⁰C

ମହମର ଗଳନାଙ୍କର ତାପମାତ୍ରା : 68⁰C

ଚା’ର ତାପମାତ୍ରା : 80⁰C

ଆଇସକ୍ରିମ୍ ର ତାପମାତ୍ରା : -5 ⁰C ରୁ 10⁰C

ଶୀତଦିନେ ଗାଧୋଇବା ନିମନ୍ତେ ଉଷୁମ ଜଳର ତାପମାତ୍ରା : 45 ⁰C

 

 

ଏଜୁକେଶନ୍ ଅଫିସର

                                                                            ଆଞ୍ଚଳିକ ବିଜ୍ଞାନ କେନ୍ଦ୍ର,

                                                                                    ଭୋପାଲ

                                                                         ଫୋନ୍ : 8018708858

 

 

 

 To read an article on the same topic published in The Pilanka Dharitri dated 31.08.24, pl click the link given below: https://dharitriepaper.in/m/498177/66d20c9dcbeae

or

https://drive.google.com/file/d/1H-jgN5nPTCTblRXxuTNOKX96oP6X5SQn/view?usp=sharing

 To read the article published in Bigyana Diganta October, 2024, please click the link given below:

https://drive.google.com/file/d/1mrPNy-euWRKtZysD99yZACH8DgV5MEJa/view?usp=sharing